راه و طبقه بندي آن
راه، نخستین و طبیعی ترین وسیله ارتباطی انسانها می باشد. راه به منزله شریانهای حیاتی یك سرزمین است.
دراصطلاح اقتصادی راه وسیله جابجا كردن ثروت است.
دراصطلاح نظامی راه وسیله انتقال نیرو است.
دراصطلاح كشورداری راه وسیله تامین وحدت ملی است.
زمانی اقتصاد یك كشور پا برجا و در حال پیشرفت خواهد بود كه انسانها و انواع و اقسام كالاهای تولیدی در حداقل زمان ممكن و با كمترین هزینه بین نقاط مختلف در داخل و یا خارج از كشور جابجا شوند و این امر جز با احداث شبكه راههای مناسب امكان پذیر نخواهد بود.
طبقه بندی ، روشی است كه توسط آن می توان یك شبكه ارتباطی را به دسته هایی كه دارای خصوصیات مشابه هستند تقسیم نمود. متأسفانه برای طبقه بندی راهها نقطه نظر واحدی وجود ندارد. طبقه بندی راههای یك كشور می تواند بر اساس سیستم سازمانی برای نگهداری و ساخت ، طرح هندسی ، سیستم وظیفه ای یا عملكردی، سیستم شماره گذاری برای شناسایی و تهیه نقشه راهنما، توپوگرافی، سیستم تخصیص بودجه، یا بر اساس معیارها و استانداردهای طراحی باشد.
طبقه بندی از نوع عملكردی یا وظایف از متدوال ترین نوع تقسیم بندی می باشد. این طبقه بندی بر اساس گروههایی از راهها و خیابانها كه مطابق با خصوصیات خدمات می باشند استوار است، طبقه بندی راهها از لحاظ عملكردی در مرحله اول می تواند به دو دسته زیر تقسیم بندی شود :
الف : راههای برون شهری (Rural Roads)
ب : راههای درون شهری (urban Roads)
تقسیم بندی راههای برون شهری
راهها ی خارج از شهر (برون شهری) كه بیشتر برای عبور و مرور وسایط نقلیه مورد استفاده قرار می گیرد به جاده معروف است.
راههای برون شهری طبقهبندیهای متفاوتی دارند كه در این قسمت به سه نوع از طبقه بندی كه از اهمیت بیشتری برخوردار هستند میپردازیم.
در آئین نامه طرح هندسی، راههای كشور از نظر موقعیت توپوگرافی به شرح زیر طبقه بندی شده است.
الف:راه هموار یا دشتی
در این نوع راه زمین محدوده ،عبور راه دشت است. شیب عمومی محدوده و شیب طولی راه حداكثر به 3 درصد می رسد. راه دارای خاك ریزهایی به بلندی تا 5/2 متر و گاهی برشهای كم عمق می باشد.
ب: راه تپه ماهوری
زمین محدوده عبور این راه پستی و بلندی ملایمی دارد. بزرگترین شیب عموماً دارای شیب 3 تا 7 درصد است. بلندی خاكریزها گاهی از 5/2 متر تجاوز می كند و عمق برشها معمولاً كمتر از 9 متر است. شیب طول راه عموماً از حداكثر مجاز كمتر است.
ج: راه كوهستانی
راه از دامنه كوه، تپه های بلند و دره های گود می گذرد و گاهی دارای برشهای عمیق و پل های بزرگ یا خاكریزهای بلند است. میزان سر بالایی یا سرازیری خط بزرگترین شیب زمین، بیش از 7 درصد است. شیب طولی راه، در موارد متعدد و در طولهای قابل ملاحظه، به حداكثر مجاز میرسد.
د: راه هموار، تپه ماهوری یا كوهستانی با مانع
اگر در محدوده عبور راه، موانعی از قبیل مرداب، شالیزار و جنگل وجود داشته باشد، بسته به مورد، راه از طبقه «هموار با مانع» یا « تپه ماهوری با مانع» و یا «كوهستانی با مانع» خواهد بود.
طبقه بندی بر اساس حجم رفت و آمد و سرعت مبنا (سرعت طرح)
در این نوع طبقه بندی منظور از حجم رفت و آمد، عبارت است از متوسط روزانه یكساله تعداد وسیله نقلیه ای كه می تواند با برخورداری از نظم و ایمنی مطلوب از راه عبور كند.
سرعت طرح یا سرعت مبنا، در قطعه معینی از راه عبارت است از سرعتی كه بر اساس آن در نقاط مسئله دار مسیر، حداقل مشخصات هندسی راه تعیین گردد.
لذا با استفاده از دو عامل مهم حجم و سرعت طبقه بندی راههای برون شهری مطابق جدول شماره 1 می باشد.
جدول شماره 1 طبقه بندی راههای برون شهری
|
نوع راه |
درجه راه |
سرعت طرح |
متوسط ترافيك روزانه دوخطه |
متوسط ترافيك روزانه چهارخطه |
|
آزاد راه |
يك |
≥90 |
- |
10000-15000 |
|
بزرگراه |
يك |
≥80 |
- |
12000-25000 |
|
راههاي اصلي ملي |
يك |
60-120 |
3000-7000 |
12000-20000 |
|
راههاي فرعي استاني |
دو |
40-100 |
3000-7000 |
12000-20000 |
|
راههاي فرعي حوزه اي |
سه |
40-80 |
2000-5000 |
- |
|
راههاي فرعي روستايي |
- |
40-60 |
1500-3000 |
- |
طبقه بندی جادهها بر اساس عملكرد
راههای برون شهری معمولا عهده دار نقشهایی به شرح زیر می باشند :
1- نقش جابجایی
2- نقش دسترسی
3- نقش اجتماعی ( ایجاد بستری برای ارتباطهای اجتماعی نظیر كار ، گردش ، بازی و ملاقات و ...
راهها معمولا بیش از یك نقش به عهده می گیرند و حتی بعضی از این نقش ها با یكدیگر در تعارض اند ، طراح در هنگام تعیین گروه بندی و همچنین تعیین اجزاء راه باید به همه نقشهایی كه راه عملا به عهده خواهد گرفت توجه كند.
نقش جابجایی را می توان با سرعت و میزان ترافیك موتوری سنجید و هرچه تعداد وسیله نقلیه بیشتری بتوانند با سرعت بیشتری جابجا شوند نقش جابجایی راه بیشتر است .
نقش دسترسی را می توان بر حسب تعداد دسترسی ها و امكانات اطراف سنجید. هر چه تعداد تقاطع ها و ورودی و خروجی های راهی زیادتر باشد نقش دسترسی آن بیشتر است.
نقش اجتماعی خیابان بر اساس میزان جداكنندگی آن سنجیده می شود. هر چه پیاده ها و دوچرخه سواران بتوانند آسانتر از عرض خیابان عبور كنند نقش اجتماعی خیابان بیشتر است ، نقش اجتماعی بانقش جابجایی به شدت در تعارض است.
طبقه بندی راههای برون شهری بسته به اهمیت عملكرد و وظیفه آنها در شبكه راههای كشور دارای درجات مختلفی است كه به صورت زیر تقسیم بندی میشود:
الف : راههای سریع السیر (آزادراه و بزرگراه )
ب : راههای اصلی
ج: راههای فرعی
راههای سریع السیر
هدف اصلی از احداث راههای سریعالسیر ایجاد ارتباط سریع بین مناطق مهم بوده و خود به دو دسته آزادراه ( شاهراه ) و بزرگ راه تقسیم می شود.
آزاد راه
آزادراه راهی است كه دارای ویژگیهای زیر باشد:
1- نقش اصلی آن جابجایی یا حركتی میباشد و نقش دسترسی در آن صفر است.
2- ترافیك متقابل آن توسط جزایر میانی از یكدیگر جدا شود.
3- تقاطعهای این نوع راهها غیر همسطح هستند.
4- ورود و خروج به این نوع راهها به كمك خطوط افزایش و كاهش سرعت تنظیم میگردد .
5- سرعت طرح بیشتر از 100و سرعت مجاز بین 70 تا 120 كیلو متر در ساعت تعیین میشود .
6- محدودیت انتخاب باند برای وسائط نقلیه سنگین وجود دارد .
7- حداقل دارای دو خط عبور و یك شانه آسفالته به عرض 2متر میباشد.
8- حداقل عرض پوسته 76 متر است.
9- حداقل فاصله تقاطعها از یكدیگر 5/2 كیلومتر است.
10- امكان دسترسی مستقیم به كاربریهای اطراف وجود ندارد.
11- حداقل عرض جزیره میانی 5 متر است.
بزرگ راه
بزرگراه راهی است همانند آزادراه با تفاوتهای زیر:
1- تقاطعها میتوانند همسطح باشد
2- حداقل فاصله تقاطعها از یكدیگر 1500 متر است
3- سرعت طرح بیشتر از 80 و سرعت مجاز بین 70 تا 100 كیلومتر در ساعت میباشد.
4- حداقل عرض جزیره میانی 3 متر است
راههای اصلی
راههای اصلی عبارت است از راههای سراسری یا مسیرهایی كه در مقیاس ملی قرار دارند و معمولا دو خطه دو طرفه یا چهار خطه ( دو خط برای رفت و دو خط برای آمد) میباشد، هدف ازآن برقراری جریان رفت وآمد وسائط نقلیه بین دو شهر بزرگ در ناحیه و یا دو مركز انتفاعی مهم است. راههای اصلی شبكه راههای ملی را تشكیل میدهند. راههای اصلی معمولا جریان عبور و مرورش را از طریق راههای فرعی دریافت میكند و جریان فراهم آورده در خود را به آزاد راهها یا بزرگراهها میرساند.
تقاطعها در این نوع معمولاٌ همسطح میباشند. این نوع راهها خود به سه دسته زیر تقسیم میشوند.
راه اصلی تفكیك شده
راهی است با روسازی آسفالت یا بتن برای عبور سریع وسایل نقلیه موتوری كه دارای معابر رفت و برگشت جدا از هم میباشد، هر یك از جهت های رفت و برگشت، شامل حداقل دو خط عبور است. در این راهها بخاطر اینكه دسترسیها كاملاً كنترل شده نبود و عرض جزیره میانی كم بوده یا فاصله تقاطعها كمتر از 5/1 كیلومتر میباشد نمیتواند بعنوان بزرگراه تلقی گردد.
راه اصلی تعریض شده: راهی است دو طرفه با بیش از دو خط عبور ( سه یا چهار خط عبور ) تفكیك نشده و با شانههایی در طرفین به عرض حداقل 85/1 متر.
راه اصلی معمولی: راههای دو خطه دو طرفه با سواره رو به عرض حداقل 7 متر به اضافه شانههای طرفین به عرض حداقل یك متر.
راههای فرعی
راههای فرعی عبارت است از راههای دو خطه دو طرفه یا در بعضی نقاط چهار خطه كه به منظور رفت و آمد بین شهرها ، مراكز تولیدات صنعتی ، كشاورزی و بالاخره مراكز تجارت واقع در داخل یك ناحیه، در فواصل نسبتاٌ اندك به كار میرود، راههای فرعی جزیی از شبكه داخلی یك منطقه است. راه فرعی عموماٌ بصورت دو طرفه عمل میكند و دارای سه درجه گوناگون است.
راههای فرعی درجه یك
راههای فرعی درجه یك عبارت است از راههای استانی كه مراكز جمعیت یا مراكز اقتصادی مهم داخل یك استان را بهم میپیوندد. راههای فرعی درجه یك نقش مكمل راههای اصلی را ایفا میكنند. این نوع راه دارای حداقل دو خط عبور با سواره روی روسازی شده به عرض حداقل 25/3 متر برای هر خط عبور به اضافه شانههای طرفین میباشد. تفاوت اساسی بین راههای اصلی و فرعی درجه یك در طول مسیر و مقصد آن میباشد نه از لحاظ مقدار آمد و شد.
راههای فرعی درجه دو
راههایی كه ارتباط مراكز تولید ( معدن ، كشاورزی ، صنعتی یا تجارتی ) و مراكز جمعیت با اهمیت متوسط را كه ارتباط آنها از طریق راههای فرعی درجه یك تأمین نشده است تأمین مینماید، راههای فرعی درجه دو نام دارد. این نوع راهها معولاٌ با دو خط عبور سواره رو به عرض 5/5 متر به اضافه شانههای طرفین میباشند.
راههای فرعی درجه سه (یا راههای روستایی)
راههای فرعی درجه سه همان راههای روستایی هستند كه اساساٌ دارای منافع منحصراٌ محلی عبور و مرور نسبتاٌ كم و دارای سرعت طرح پائین میباشند.
این راهها باید به دسترسی و ارتباط روستاها و مراكز اقتصادی كم اهمیت اختصاص یابد و ارتباط مراكز تولید روستایی و اتصال آنها به راههای فرعی و اصلی كشور را برقرار نماید.كم بودن ترافیك و پایین بودن هزینه اجراء شاخصهای مهم این راه است.
به نقل از: mohandesiomran.ir