شهرمقدس مشهد با جمعيت ساكن بيش از3  ميليون نفروحضوربيش ازپانزده ميليون نفرزائر درسال به عنوان دومين كلان شهرمذهبي دنيا، به يقين نيازمندمراقبت هاي ويژه اي است .همانطوركه همكاران وكارشناسان محترم دراين همايش مطرح نموده اند،بحران آب گرفتگي وسيل درمشهدهميشه به عنوان يك خطربالقوه مطرح بوده است وهنگامي كه اين خطربروزنموده است ،شاهدتلفات جاني ومالي فراوان بوده ايم.

 

باتوجه به اينكه گستره اين خطربركسي پوشيده نيست اين سوال مطرح است كه براي دفع اين خطرچه ميتوان كرد؟

ابتدابايدعلت بروزخطررامشخص نمود.آيادردهه ها وسده هاي گذشته اين خطروجودنداشته است؟

دريك مقايسه گذرابين سالهاي نه چندان دورووضعيت امروزي ،منشاء اصلي مشكلات ناشي ازسيل درشهرمشهدمشخص مي گردد.وسعت بافت فيزيكي مشهد،طبق نقشه توپوگرافي سال 1334 يعني حدود51سال پيش( 43)كيلومترمربع بوده است ومي توان ادعانمودكه فشارچنداني رابرمحيط طبيعي پسكرانه خودواردنمي كرده است باگذشت 5 دهه شهرمشهدبارشدسريع خودازهرطرف گسترش يافته وفشارجدي رابربسترطبيعي خودواردنموده است .افزايش وسعت فضاي شهري به (225 )كيلومترمربع طبق عكس landsat 7 سال 82 بدون توجه به فضاي حوزه هاي آبخيز،حريم زهكشهاي اصلي ،حفظ مسيلهاي عمده ،مرفولوژي وشيب سطح زمين ،ساختارزمين شناسي وبسياري عوامل ديگرصورت پذيرفته كه احتمال وقوع سيلابهاي مخرب رابه ميزان بسياري افزايش داده است

 

عملكردآبخيزداري دركاهش رواناب هاي مخرب دقيقا درجهت رفع صدمات وارده برحوزه هاي آبخيزاست.مقايسه الگوي زهكشي درخارج ازفضاي كوهستان (دشت سرودشت)دردهه هاي گذشته بازمان فعلي كه تقريباتمام آن بوسيله ساخت وسازوآسفالت پوشيده شده است به آساني نشان دهنده بحراني بودن وضعيت است).

 

بررسيهاي ژئومورفولوژيكي گذشته ازطريق عكسهاي هوايي وبرشهايي درنيمرخ عوارض سطحي پايين دست كه هنوزبوسيله بتون وآسفالت مستورنشده ،حاكي ازآن است كه درگذشته سيلاب بدون هيچ مانعي ،پس ازخروج ازكوهستان دركانالهاي متعددي ازراس تاقاعده مخروط هاي افكنه ساخته خودحركت مي كرده وازآن پس نيزبندرت باتاسيسات شهري وفضاهاي مسكوني درهم مي آميخته است.

 

درشرايط امروزي تمام سطح مخروط افكنه هاي پاي كوهي از ساختمان ،خيابان،آسفالت وسيمان پوشيده شده والگوي زهكشي قديمي بطوركلي بهم ريخته است.مسيراوليه سيلابها درفضاي شهري گم ونامعلوم بوده وبسياري ازآنها تسطيح،ساختمان سازي وياآسفالت گرديده است.

 

گسترش شهرتاپاي خط تغييرشيب كوه ودشت ادامه يافته وتجاوزبه درون حوزه هاي آبخيز نيزطي چندسال اخيرآغازشده است.درحال حاضرسيلاب تمام ارتفاعات جنوبي شهرمشهدفقط به 8كانال به ابعاد4*3 ونهايتا 3*3 مترهدايت مي شود.

 

بسيارخوش بين وياباطبيعت بيگانه بوده ايم كه چنين آنرابه بازي گرفته ايم.

 

درطول چنددهه گذشته تغييرات قابل ملاحظه اي درحوزه هاي آبخيزصورت گرفته كه همه آنها به فرآيندرونديابي سريع وشديدسيل كمك خواهندكرد.

 

ازجمله اين اقدامات ،برداشت بيش ازحدسنگ لاشه ازرخنمون هاي سنگي حوزه ها وبرهم زدن تعادل دامنه ها،برداشت مصالح شن وماسه ازبستررودخانه ها،تخليه حجم وسيعي ازنخاله هاي بنايي،مسدودكردن آبراهه هاي اصلي وتخريب تقريبا كامل پوشش گياهي حوزه است كه منجربه پرشدن كانالهاي موجوددفع آبهاي سطحي شهرخواهدشد.چنانچه بدنبال دوره خشكسالي فعلي كه تقريبا هجوم سيلابهاي قوي راازيادبرده ايم ،يك دوره ترسالي شروع شود،آثارتخريبي سيلابها پس ازاين دوره چندين ساله با تمركز رسوب درداخل حوزه ها به چندين برابر خواهدرسيد.تراكم واحدهاي مسكوني درمحل خروجي حوزه هاي آبخيز كه طي سالهاي اخيربوقوع پيوسته،باهجوم سيلاب فاجعه اي رابه بارخواهدآورد.

 

حوزه آبخيزي كه دركوهستانهاي جنوب وجنوب غرب شهرمشهد،پهلوبه پهلوي يكديگرقرارگرفته وخروجي رواناب تمام آنهابه سمت فضاي مسكوني شهرمشهداست به حوزه شهري مشهدشهرت يافته است.اين حوزه ازنظرمختصات جغرافيايي بين 48و33تا 56و33 عرض شمالي و58و56 تا16و57 طول شرقي واقع گرديده است .وسعت اين منطقه ازحاشيه جنوبي بافت فيزيكي شهرتاخط الراس اصلي حوزه هاي مذكورحدود45كيلومترمربع يا4500هكتارمي باشد.تداخل مرزهاي حوزه با ساخت وسازهاي شهري ،اراضي بامالكيت شخصي وگران قيمت،بزرگراهها،كاربريهاي اداري_نظامي،محدوده هاي خدماتي وقانوني شهرمشكلات عديده اي رابوجودآورده است.

 

متاسفانه هنوزبراي بسياري ازسازمانهاي مسئول اين باوركه شهرمشهدبدليل شرايط خاص خوديكي ازمهمترين كلان شهرهاي دنياست بوجودنيامده ودربسياري ازمسائل شهر،هنوز برنامه هاي منسجم ،مشخص ومبتني براصول علمي جديدوجودندارد.

.....

برای مشاهده ادامه این مطلب روی لینک ادامه مطلب کلیک فرمایید .