چکیده مقاله:

با توجه به جایگاه والای جنگل و اهمیت آن در زندگی بشری (و دیگر موجودات) کوشش در حفظ و بقای آن یک وظیفه همگانی می باشد. استاندارد جهانی سهم هر فرد از جنگل 8/0 هکتار است و ایران در زمره 56 کشور کم جنگل جهان به شمار می رود. متأسفانه هر ساله در مناطق مختلف، هزاران هکتار از این گوهر سبز باارزش طعمه حریق می گردد.
آتش سوزی جنگل با منشأ طبیعی یا انسانی اثرات زیانبار و ویرانگری به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر زندگی بشر به جای می گذارد. علاوه بر تخریب محیط زیست و آلودگی آن (در تبعات مختلف) موجب نابودی ذخایر چوب،‌احشام، زمین های کشاورزی و چرایی، ساختمان ها، مال و جان انسان ها می گردد و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی، روانی،... دارد. بنابراین اقدامات پیشگیرانه از بروز آتش سوزی جنگل در سکونتگاه های انسانی امری اجتناب ناپذیر است. برای تحقق این مهم باید مدیران، برنامه ریزان، طراحان شهری و منطقه ای، معماران و سازندگان و در نهایت عامه مردم به مسئولیت و وظایف خود آگاه باشند. اقدامات پیشگیرانه و لازم قبل و بعد از سانحه به عهده مدیران ریسک و بحران است و باید سعی گردد با حفظ منظر شهری و کاربری های آن، تمهیدات حفاظتی قبل از بحران در نظر گرفته شود تا خطرات، اثرات و خسارات ناشی از آتش سوزی جنگل به حداقل برسد.
در مقاله مورد نظر، موازین کاهش خطر و حفاظت زیستگاه های انسانی در مقابل آتش سوزی جنگل از دیدگاه طراحی شهری بررسی خواهد شد. با مکان یابی صحیح مجتمع های زیستی و افزایش ایمنی آن ها با رویکرد مدیریت بحران می توان از گستردگی خسارات کاست. برای دستیابی به چنین هدفی از روش تحقیق توصیفی-کاربردی، مطالعات کتابخانه ای، جستجو در اینترنت، تحقیقات میدانی و اشاره و بازبینی اقدامات انجام شده، نحوه مقابله و پیشگیری در کشورهایی که آتش سوزی جنگل به دفعات اتفاق می افتد همچون استرالیا، آمریکا، اسپانیا، یونان و ترکیه که در سال 2007 بیشترین آمار آتش سوزی جنگل و خسارات ناشی از آن را به خود اختصاص داده اند، به تدوین ضوابط ساختمان سازی و دستورالعمل های متداول شهری در مناطق حاشیه جنگل های ایران به منظور حفاظت آنها از خطر آتش سوزی پرداخته خواهد شد.

واژه های کلیدی:
آتش سوزی جنگل,برنامه ریزی,طراحی شهری,کاهش خطر,زیستگاه های انسانی,مدیریت ریسک,مدیریت بحران

مقدمه
حریق جنگل، این اکوسیستم باارزش، سبب از بین رفتن چرخه طبیعت، تخریب محیط زیست و اثرات مضر بر روی آن می گردد، به علاوه پیشروی و گسترش خیلی سریع آن زندگی انسان ها و حیوانات، خانه ها و دارایی افراد را هدف قرار می دهد. بدترین حالت نزدیکی شهر به جنگل است که احتمال از بین رفتن خانه ها، اموال و جان مردم فزونی می یابد.

آتش سوزی جنگل جزء بلایای طبیعی است و احتمال وقوع آن همیشگی می باشد، ولی با در نظر گرفتن تمهیدات خاص و کم کردن میزان آسیب پذیری می توان از تبدیل شدن آنها به فاجعه های وحشتناک جلوگیری کرد. بایستی توانایی مقابله بشر با این حادثه طبیعی را بالا برد و جامعه را از هر نظر آماده کرد تا در هیچ کدام از لایه های آن آسیب پذیری وجود نداشته باشد.

کشور ایران از جمله کشورهای سانحه خیز در دنیا محسوب می شود، در این میان پدیده آتش سوزی جنگل، از جمله سوانح طبیعی محسوب می شود که در صورت وقوع، شهرها و ساکنان آن در نتیجه تمرکز جمعیت و فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی،... در گستره ای وسیع با خسارات و تلفات زیادی مواجه می شوند.
با توجه به فشردگی جنگل ها در شمال ایران، تمرکز و تداخل آنها در زندگی روزمره ساکنین و دقت در آمار آتش سوزی های گذشته، میزان و درصد خسارات به بار آمده نشان از اهمیت اندیشه و تفکر در این مسأله مهم و ارائه راهکارهای لازم است.


مشخصات آتش سوزی های اتفاق افتاده جنگل های گیلان در دوره آماری 1385-1381



با شناخت دلایل آتش سوزی در جنگل که یا طبیعی است و یا توسط انسان ها به طور عمدی یا سهوی (در اثر بی احتیاطی) صورت می گیرد، بایستی سعی در جلوگیری از ایجاد آنها شود. با این که پیشروی و کنترل عوامل طبیعی تقریباً غیر ممکن است ولی با بالا بردن سطح فرهنگ و آگاهی مردم می توان احتمال وقوع آنها را به حداقل رساند.

طرح مسأله
ایمن سازی سکونتگاه ها در مقابل سوانح به ویژه در سال های اخیر از جمله دغدغه های اصلی مدیریت بحران شهری محسوب می شود. ایمن سازی سکونتگاه های انسانی به عنوان یک هدف در تمامی سطوح برنامه ریزی کالبدی وارد گردد. تمهیدات گوناگون شهرسازی و معماری را می توان به منظور افزایش ایمنی و پایداری شهرها و سکونتگاه های مجاور مراتع و جنگل ها در مقابل آتش سوزی به کار برد.
با مدیریت و برنامه ریزی های صحیح می توان از ایجاد آتش سوزی در جنگل جلوگیری کرد، با آگاهی دادن به مردم و مراقبت های ویژه از جنگل ها و مراتع، تحقق این امر میسر خواهد شد. با به کارگیری تمهیدات و طراحی مناسب در سطح شهرها و ساخت صحیح بناها خسارات ناشی از آتش سوزی ها، در صورت وقوع آن در جنگل، را به حداقل رساند. می توان گفت شهرسازی، معماری و سازه در کاهش خطرات و آسیب های ناشی از همه سوانح نقش مهمی را ایفا می کند. به علاوه با آمادگی جامعه قبل از وقوع سانحه می توان به راحتی به مقابله با آن پرداخت.

آتش سوزی در جنگل
آتش سوزی ها در جنگل معمولاً توسط اصابت و برخوردهای آذرخش و جرقه ها و تصادفات و اتفاق های هر روز، بی دقتی انسان ها به وجود می آیند یا ممکن است جنگل ها به عمد آتش گرفته شده باشد که اولین دلیل آن طبیعی است، اگر در اثر بی دقتی انسان ها صورت گیرد سهوی است و گاه برخی افراد برای ساخت و ساز بهتر و زیاد کردن مساحت زمین های کشاورزی شان شروع به سوزاندن جنگل ها ، این گوهرهای سبز که زمین در اختیار بشر قرار داده، می کنند.
منبع گرما یا آتش گیری می تواند از آذرخش ، آتش هایی که انسان ها برای استفاده خاصی روشن کرده باشند مثل camp fire ، جرقه هایی که ماشین آلات کشاورزی می زنند یا آتش گیری عمدی تأمین شود. درختان ، برگ ها ، آشغال ها ، علف های خشک ، سازه ها و ساختمان های ساخته شده به دست انسان همگی سوخت آتش هستند.

آتش سوزی جنگل معمولاً فصلی است، در فصل های خشک تر، خطر خیلی بالاتر است. همیشه سرعت گسترش و پیشروی آتش بستگی به زمینه و شرایط موجود دارد و هیچ دو آتشی دارای سرعت های یکسان نیستند . عوامل تأثیرگذار بر سرعت و شدت آتش سوزی عبارتند از:
جنس مواد سوختنی، رطوبت ماده سوختنی، وزش باد، موانع طبیعی محل و نوع و سن درختان، پوشش جنگل، درجه حرارت هوا و رطوبت.

حریق جنگل یکی از نیروهای خیلی مخرب طبیعت است و اثرات آن گاه بسیار مضر و ویرانگر بوده و به طور خیلی سریع می توانند گسترش یافته موجب نابودی جنگل ها، محصولات، ساختمان ها ، ذخایر چوب و الوار و دام ها شوند و در صورتی که اقدامات مقابله غیر کافی و نامناسب باشد ممکن است تلفات انسانی نیز در بر داشته باشد. هر ساله جان تعداد زیادی از آتش نشان ها چه حرفه ای ها و چه کسانی که به طور داوطلبانه اقدام به خاموش کردن آتش می نمایند را به خطر می اندازد.
بدترین حالت زمانی است که مناطق جنگلی – شهری داشته باشیم و گاه شهر چهره در خاک کشیده و با خاک یکسان می گردد. این چنین مناطقی پتانسیل برای وجود و گسترش آتشی بس بزرگ را دارند و هزاران سرمایه و دارایی را می سوزانند و انسان ها را گرفتار می کنند.
تخریب محیط زیست و آلودگی آن در همه جوانب نیز از اثرات ناشی از آتش سوزی جنگل است.

جلوگیری از آتش
با این که غیرممکن است از همه آتش سوزی های جنگل جلوگیری کنیم ولی می توان وقوع و انتشار آنها را به حداقل رساند. بدین صورت که در روزهای گرم و خشک، منع کامل آتش اعلام گردد.ایجاد جرقه ها که در اثر برخورد و مالش برگ ها به وجود می آید و دلیل طبیعی ایجاد آتش سوزی است نسبت به بقیه دلایل، کمتر قابل کنترل است ولی این امر توسط مسئولان و جنگل بانان عملی است، می توان در ورودی پارک ها، جنگل ها و پارک های جنگلی تابلوهایی قرار داد و با توجه به درجه دما و درصد رطوبت نسبی ، میزان خطر به وجود آمدن جرقه ها توسط مسئولین مشخص گردد و مردم با مشاهده این تابلوی مهم اگر میزان خطر پایین باشد با آسودگی خاطر داخل می شوند، اگر متوسط باشد با رعایت اصول ایمنی وارد می شوند و اگر میزان خطر بالا باشد مردم متوجه می شوند که نباید وارد شوند چون هر قدمی که آن ها بر می دارند مساوی است با احتمال ایجاد صدها جرقه. به علاوه خانواده ها باید:

از بازی کردن بچه ها با کبریت جلوگیری نمایند. ته سیگار روشن را روی زمین پرتاب نکنند، در کمپ ها آتش روشن نکنند و در صورت نیاز فقط در مکان هایی (اجاق) که بدین منظور به طور مناسب آماده شده است (به طور مناسب حداقل 5/4 متر فاصله ازهر درخت یا کنده) روشن کنند. در یک محوطه باز و جاهایی که منع آتش است از روشن کردن آتش جداً خودداری کنند زیرا این مکان ها شامل بریان های سوخت جامد است. از وسایل نقلیه موتوری نیز به طور صحیح نگهداری نمایند(برای جلوگیری از جرقه زدن) و همه آتش سوزی ها را هر چند کوچک به محض مشاهده گزارش دهند.

اقدامات لازم برای کاهش خطر آتش سوزی
خطر اتفاق افتادن یک آتش سوزی می تواند کاهش داده شود اگر همه مردم توجه و دقت بیشتری به خرج دهند و این مسئولیت به عهده مدیران، برنامه ریزان، طراحان شهری و منطقه ای، معماران و سازندگان و در نهایت عامه مردم است.

مدیران در تمام مراحل تصمیم گیری، اجرا و نظارت دارای مسئولیت هستند و باید به وظایف خود آشنا باشند. برنامه ریزان و طراحان شهری که انتخاب محل سایت، انتخاب دقیق محل سکونتگاه ها و برنامه ریزی صحیح برای کاربری ها، طراخی دسترسی ها و فضاهای خاص شهری به عهده آنهاست، می توان گفت پررنگ ترین نقش را در کاهش خطرات به عهده دارند.
در رابطه با برنامه ریزی شهری و آتش سوزی مراتع و جنگل ها قبل از هر کاری مطالعات زیست محیطی لازم است. با توجه به مطالعات انجام شده، باید برنامه های زیست محیطی محلی و برنامه های کنترل توسعه تدوین گردد. نواحی مستعد خطر شناسایی گشته و به مناطق با خطر آتش سوزی بالا توجه شود، در این صورت استفاده از لیست کاربری زمین برای جلوگیری از توسعه نامناسب در مناطق پر خطر الزامی می گردد. با ملاحظه شرایط و نیازهای قانونی، برنامه ریزان و تصمیم گیرندگان یا ممنوعیت های توسعه را اعلام می کنند یا کنترل های برنامه ریزی را.

برای هر منطقه تحقیق کمیته مدیریت آتش سوزی جنگل لازم است تا برنامه مدیریت ریسک آتش سوزی را تهیه نماید. بدین منظور نقشه پهنه بندی خطر لازم می باشد تا برای تعیین مناطق بالقوه آتش سوزی در برنامه محیط زیستی محلی مورد استفاده قرار گیرد. این نقشه ها پیشنهاد می کنند که مناطق مستعد آتش سوزی اینگونه تعریف شوند:

  • در محدوده 100 متری مناطق با ریسک پذیری بالا و متوسط
  • در محدوده 30 متری مناطق با ریسک پذیری پایین

تعریف مناطق مستعد آتش سوزی به عوامل زیر بستگی دارد:

  1. تعیین آن زمین ها با این عنوان که چه میزان محافظتی ( از قبیل موانع، دسترسی ها) ممکن است برای آنها لازم باشد.
  2. تعیین استانداردهای ساخت برای ساختمان های واقع در مناطق مستعد خطر آتش سوزی.

اگر مناطق مستعد و بالقوه آتش سوزی گرفتار شده باشند، آنگاه کاربری های زمین پیشنهاد شده بایستی با ملاحظاتی برای ایمنی در برابر آتش سوزی (مانند قرار دادن موانع) مورد توجه قرار گیرند. اگر یک محدوده پیشنهادی یا تغییر کاربری یک منطقه مستعد آتش سوزی طراحی شده را تحت تأثیر قرار دهد، آنگاه بایستی اهداف برنامه ریزی آتش سوزی عملی گردند. برنامه های مرتبط با آتش سوزی و برنامه ریزی ها باید مرتباً توسط مقامات(فرماندار) منتشر شوند. کمیته ها بایستی در جریان آخرین برنامه های مربوط به آتش سوزی قرار گیرند. این برنامه ها با اهداف برنامه ریزی برای آتش سوزی همسو خواهند بود.

اگر یک طرح منطقه مستعد آتش سوزی را تحت تأثیر قرار دهد، آنگاه دو گزینه اصلی وجود دارد:

  1. ممنوعیت های توسعه: این گزینه عملی است اگر:
    • طرح توسعه نتواند از عهده موانع مناسب و اختصاص یافته برآید
    • طرح توسعه به گونه ای باشد که گسترش آتش سوزی به سکونتگاه های مجاور را تسهیل کرده باشد
    • طرح توسعه احتمالاً برای تخلیه مشکل ساز خواهد بود
    • طرح توسعه احتمالاً در طول آتش سوزی مشکلاتی را برای کنترل به وجود می آورد
    • زمین های قابل تأیید دیگری برای همان توسعه وجود دارد
  2. کنترل های برنامه ریزی: اقدام به ساخت و ساز در یک منطقه مستعد آتش سوزی ممکن است صورت گیرد در حالی که کنترل های برنامه ریزی بتواند امنیت رضایت بخش اموال، ساکنان و پرسنل آتش نشانی در زمان های اضطراری را فراهم آورد.

اجرای هر برنامه ای نیاز به پشتیبانی قانونی دارد و بدون رعایت موارد قانونی هیچ ارزشی ندارد. پشتیبانی مالی هم از اهمیت بالایی برخوردار است. البته طرح های پیشنهادی و اجرای آنها به این منظور است که از سرمایه ها محافظت شود. برای تضمین آن بخش های محافظت سرمایه می تواند با قطعه زمین ها یا مراحل توسعه ترکیب شود. تخصیصات مربوط به ساختمان، محیط پیرامون و راه های دسترسی نیز جزء برنامه هایی است که باید مورد توجه قرار گیرند. دسترسی ها باید به حداکثر برسند، پارکینگ اتومبیل به نحو کافی مهیا باشدو پارک آنها در خیابان ها به حداقل رسانده شود. تدارک آب کافی نیز در محیط مهیا باشد و به طور کلی در زمان تصمیم گیری توجه به الگوهای منطقه بندی لازم است.

استفاده از فهرست کاربری زمین برای اجتناب از توسعه نامناسب در مناطق با خطر آتش سوزی بالا
اگر زمین هایی بین منطقه پر خطر و مجاور زیستگاه ها قرار گرفته باشند متضمن این است که این زمین ها می توانند برای کاهش شعله ور شدن آتش، محلی امن برای مردم تخلیه شده و مکان های تدارک آب استفاده شوند. زمین هایی مثل: محوطه تنیس، مسیر مسابقه گلف، استخرهای شنا، گورستان ها، باند هواپیما، فضاهای باز ناحیه ای و محلی پاکسازی شده،...

در برنامه ریزی بایستی به کاربری های ویژه، ساختمان هایی که باعث به وجود آمدن مشکلات کنترل در محدوده های خود می شوند، توجه گردد. از قبیل: انبارهای بزرگ قابل اشتعال، محل نگهداری احشام، انبار الوارها، کارخانجات، انبارها، مزارع بزرگ، محلی که مواد مصرفی زائد و زباله ها را می ریزند،..

در مناطقی که خطر آتش سوزی وجود داشته باشد، به برخی فعالیت ها اجازه کسب و ساخت و ساز نباید داده شود: کارهای تولید نیرو، کارخانه چوب بری، دپوی آشغال های ریز، مخازن سوخت مایع، صنایع خطرناک، صنایع شیمیایی، تعمیرگاه ها، انبار مهمات، فرآورده های آتش بازی،..
البته می توان تمهیدات و استانداردهایی را برای ساخت وساز در نظر گرفت که توسعه های غیر مجاز را در مناطق مستعد آتش سوزی تحت کنترل آورد:

رعایت فاصله بین ساختمان ها و خطوط محوطه خطر، ممانعت از مجاورت ساختمان های ساخته شده در نزدیک یکدیگر، بنابراین تضمین دسترسی در طول مسیر ممکن است. فاصله از خط محدوده نیز باید حفظ شده باشد.
تراکم سکونت نیز ممکن است به عنوان یک استاندارد توسعه به کار رود؛ توسعه با تراکم بالا به کاهش سوخت رسانی منتج می شود و افزایش جمعیت در یک منطقه را به دنبال دارد. به کاهش دسترسی هم می توان اشاره کرد. تراکم از دو دید مختلف می تواند مثبت باشد یا منفی، در صورت تراکم بالا، ساختمان ها جای فضاهای سبز و سوخت های آتش را می گیرند و احتمال آتش سوزی در مجاورت بناها پایین می آید. از طرفی هم تعداد افرادی که در آن زیستگاه هستند بیشتر شده و در بروز خطر میزان تلفات جانی بالا می رود، دسترسی با مشکل روبرو می شود و نزدیکی بناها به هم سبب می گردد اگر آتش به یکی از آنها برسد به ساختمان های مجاور هم آسیب برساند.
تأمین آب در مجور هر نوع کاربری، تهیه آب برای اهداف آتش نشان ها یک امر ضروری است. آب در دسترس ماشین های آتش نشانی در صورتی که به موقع برسند مقدار محدودی است. آب ممکن است توسط منابع اصلی آب تهیه شده باشند یا به واسطه یک منبع ثابت موجود در پای کار. جایی که منبع اصلی آب در دسترس باشد، نیازی به تهیه آب های به صورت منبع نمی باشد. زمانی که آب اصلی در دسترس نباشد، میزان آب که به صورت منبع تهیه می شود به نوع مصالح مورد استفاده در ساختمان، سطح زمین و طبیعت پوشش گیاهی نزدیک ساختمان دارد.
نظارت همیشه باید بر توسعه نظارت باشد، برنامه های نظارت بر توسعه برای پشتیبانی اهداف ضروری است و عبارتند از:
آرایش و طرح بندی قطعات تفکیک شده اصلی، موقعیت راه های اصلی، ضوابط دسترسی، پوشش ساختمان ها، طرح بندی های اصلی برای کاهش محدوده توسعه، اولویت بندی های اصلی توسعه، احتیاجات استقرار و خیابان کشی ها، استانداردهای ساخت، الزامات سودمند، الزامات تهیه آب، اقدامات ایمنی آتش سوزی (مانند موانع)،..
زیستگاه های انسانی پتانسیل زیادی برای رشد و تبدیل شدن به یک آتش با اندازه بزرگ دارند و هزاران انسان ، دارایی و سرمایه را گرفتار می کنند.
یکی از مسائل بسیار مهم در کاهش خسارات جانی و مالی انتخاب محل خانه است چون اگر نزدیک جنگل ها ساختمانی وجود نداشته باشد،اگر حفظ حریم ، موانع و فاصله بین جنگل و زیستگاه های انسانی صورت گیرد، آتش سوزی در حد همان جنگل باقی می ماند و به ساختمان ها اصابت نمی کند که خسارات مالی و صدمات جانی به بار آورد بنابراین با انتخاب دقیق و صحیح محل خانه می توان از خطر جلوگیری کرد.
مسئولین باید بر انتخاب محل خانه افراد و چگونگی ساخت و ساز آن ها نظارت داشته باشند تا مسائل و مشکلات ناشی از نحوه ساختمان سازی به حداقل برسد . برای نیل به این هدف هم باید به مردم آموزش و آگاهی داد تا به عنوان کارفرما برای حفظ جان خودشان خانه های ساده طلب کنند ، هم سطح آگاهی طراحان را بالا ببرند تا بدانند کار آن ها و طرح هایشان چقدر بر زندگی مردم و حفظ جان آن ها تأثیر می گذارد و هر طرح بی حساب آنان می تواند چه راحت زندگی مردم را به آتش بکشاند بنابراین توسعه های خانه سازی باید در اختیار مردم قرار گیرد.

چه موقع برنامه ریزی منطقه ای و چه موقع تعیین کاربری ها، هیچ فکر و استدلالی به خرج داده نمی شود و به اثرات سوانح طبیعی از قبیل آتش سوزی جنگل توجه نمی شود.( به طور مکرر زمانی که مردم یک محل و مکانی را برای خانه انتخاب می کنند.)

محیط زمین های بوته ای فایده و مزیت هایی دارد به طور مثال پس از طراحی و ساخت ، خانه هایی بسیار زیبا با دیدهای مختلف در اختیار مردم قرار می دهد و در عین حال دلباز و دلگشا هستند، بنابراین منصفانه نیست که این مزایا از مردم گرفته شود ولی با رعایت یک سری نکات می توان به طور همزمان این مزایا و درجه بالایی از اطمینان و امنیت در برابر آتش سوزی را در نظر گرفت. رهنمودهایی وجود دارد که اگر با ساخت و ساز و شهرسازی تطبیق داده شده و رعایت گردد ایمنی در مقابل آتش سوزی بهبود خواهد یافت و همه شهر بدون ناسازگاری بین اثر این رهنمودها و توسعه و مزیت های محیط به بهترین ، زیباترین و امن ترین حالت ممکن درمی آید . پس مقر خانه ای در منطقه مستعد آتش سوزی جنگل می تواند در نهایت ایمنی ملاحظه گردد . بعضی مناطق زمین بوته ای شهری نسبت به بقیه خطر کمتری دارند.
در اکثر کشورها مجلس و شورا ملزم به ارزیابی خطر آتش سوزی جنگل در هر منطقه ای که در طرح توسعه جدید است شده اند و جایی که خطر آتش سوزی جنگل در حد بالا ملاحظه شده باشد باید به مسئولان توسعه و توسعه دهندگان، مسایل و میزان ایمنی در خانه سازی تعلیم داده شود و سپس برای اطمینان از رعایت نکات و میزان ایمنی نظارت شود. باید اطلاعات ایمنی آتش سوزی جنگل برای خانه سازی و توسعه های جدید توسط شورا و توسعه دهندگان در اختیار همه قرار گیرد.
در رابطه با انتخاب سایت و محل خانه توجه به شیب زمین دارای اهمیت است زیرا همانگونه که اشاره شد سرعت پیش روی آتش در زمین های شیبدار بیشتر است پس در زمان انتخاب سایت و محل خانه باید در نظر داشت که زمین مسطح امن تر از زمین شیبدار و شیب های ملایم امن تر از شیب های تند هستند، پایین شیب امن تر از بالا و رأس آن عموماً امن تر هستند. در بسیاری مناطق توسعه ها در محیط زمین بوته ای است و مکان هایی را در رأس شیب های تند پیشنهاد می کند، آن ها ممکن است بهترین دیدها را فراهم کنند ولی در مورد آتش سوزی جنگل خیلی خطرناک هستند و در اینگونه مکان ها حفاظت مناسب و میزان امنیت شخصی اهمیت زیادی پیدا می کند و خطر به وسیله افزودن میزان امنیت و میزان مدیریت دوره کوتاهتر تقلیل می یابد.
علاوه بر این موارد توجه به جهت وزش باد نیز مهم است، باد می تواند گسترش آتش را بیشتر و سریعتر کند، همچنین باد می تواند شراره هایی از آتش را پرتاب کرده و آتش سوزی های جدید ایجاد نماید. بنابراین محل خانه ها در جهت باد نباشند.

به علاوه همه مردم باید آگاه باشند که قبل و حین آتش سوزی چه اقداماتی بایستی انجام دهند و چه کار باید بکنند که خواه در خانه باشند، در اتومبیل یا پیاده برای حفظ و نجات جان خودشان چگونه رفتار کنند بنابراین اطلاعات ایمنی آتش سوزی باید در اختیار همه مردم قرار داده شود.

طراحی و ساخت خانه
در آتش سوزی بوته ای و جنگل ، بیشترین علل معمول مشتعل شدن خانه ها که سبب خرابی آن ها می گردد پرتاب شدن خاکسترهای گرم ، خاکه زغال های نیمسوز و مواد در حال سوختن جبهه جلویی یک آتش بوته ای است . مواد در حال سوختن در شکاف ها یا ترک ها بیتوته می کنند، ممکن است در میان فضاهای باز بام، گشایش ها و جاهای خالی دمیده شود. در زیر برخی خانه یک فضای باز بین کف و زمین وجود دارد که خاکسترها و مواد در حال سوختن به آنجا رفته، منزل می کنند و می توانند یک آتش سوزی سازه ای به وجود آورند.
مواد در حال سوختن حتی ممکن است از میان فضای باز یا درها و پنجره هایی که به خوبی درزبندی نشده اند به داخل خانه رسیده و سبب آتش سوزی از داخل بنا گردد. بادهای قوی وضع را بدتر می کنند بدین گونه که بادها آتش را همراهی می کنند و سبب هدایت و گسترش آن شده و تکه هایی از مواد در حال اشتعال و خاکسترها را به اطراف و شکاف ها و گشایش ها می راند که باعث آتش گرفتن خانه ها می گردد. بنابراین باید سعی شود ببه منظور جلوگیری از ایجاد مکان هایی که می توانند باعث بیتوته مواد قابل اشتعال و خاکسترها گردند (فضاهای باز، شکاف ها،..) از پلان و نمای ساده برای خانه استفاده گردد. در واقع برای اجتناب از خلق مکان های موضعی و نقطه ای که آشغال ها و شاخه ها و برگ ها روی هم جمع می شوند و محل به دام انداختن آتش می گردند . این محل ها در دیوارها، زیر کف یا روی بام هستند و در طول یک آتش سوزی خاکسترهای گرم و مواد در حال سوختن را به دام انداخته و آشغال های روی هم انباشته شده مشتعل می شوند و اغلب سبب آتش سوزی خانه ها می گردند.

امن ترین حالت این است که خانه روی یک قطعه بتن مسلح شده بنا شود. اگر سایت روی شیب باشد بهتر است خانه در میان شیب قرار گیرد که آن را حمایت کند. اگر در زمین شیبدار قطعه ساخته شده بالای سطح زمین باشد، باید روی یک تکیه گاه غیرقابل اشتعال باشد و فضای بین کف و زمین با آجر پر شود.
در موقع طراحی و ساخت باید از طرح هایی که فضاهای باز و گشایش دارند بپرهیزیم و در مورد خانه هایی که قبلاً ساخته شده و فضاهای باز و گشایش و منافذ دارند باید آن محل ها را کاملاً تمیز کرده و پرده و تور های غیرقابل اشتعال و ضد جرقه که زنگ زده و پوسیده نباشند ، به طور محکم کار گذاشته شوند .
منافذ زیر کف و در دیوارها، پیش آمدگی لبه بام و سقف ها را باید با پوشش فلزی یا ماده ضد جرقه و غیرقابل اشتعال پوشاند.

به خاطر این که هدف اصلی ، مقاوم کردن بنا در برابر آتش است بایستی قسمت های چوبی در ساختمان و به خصوص در نماهای خارجی وجود نداشته باشد که اگر هم آتش به بنا برسد بدون آسیب رساندن به آن بگذرد . همچنین بالکن ها به خاطر فرم و حالت گشایشی که دارند می توانند جرقه های آتش و شعله های آن و گاه خاکسترهای گرم را به دام بیاندازند ، حال اگر این بالکن ها چوبی هم باشند وضع خیلی بدتر می شود و از همانجا آتش سوزی بنا آغاز گشته و خسارات زیادی به بار می آورد، بنابراین باید ایوان ها و بالکن های چوبی را به حداقل رساند. به علاوه باید از به کار بردن الوارهای چوبی تزیینی و مشبک کاری و داربست ها اجتناب کرد.
در ساختمان ها سعی گردد الوار چوبی در کف برافراشته شده استفاده نشود و اگر هم بنا به دلایلی مثل در اختیار نبودن مصالح دیگر مجبور به استفاده کردن شدیم باید با لایه های ضداشتعال پوشانده شوند . به طور کلی تکیه گاه های کف سازی باید طبق استانداردهای مقاوم در برابر آتش رفتار کنند.
جداره های خارجی ساختمان، سقف و دیوارها با عایق های مقاوم در برابر آتش و حرارت پوشانده شود، بنا باید با عایق حرارتی ایزوله شود تا تبادل حرارتی به حداقل برسد که هم اجازه ندهد شعله های آتش وارد گردد و هم حرارت ناشی از آن ساکنان داخل خانه را اذیت نکند.

آگاهی دادن به مردم
در هر جامعه ای با بالا بردن سطح آگاهی مردم می توان اطمینان حاصل کرد که خطرات کاهش می یابد. به عنوان مثال در مورد آتش سوزی بوته ای و جنگل زمانی که مردم آگاهی داشته باشند، هم احتمال اتفاق افتادن آن کمتر است و هم بعد از آتش سوزی مردم مطلع هستند که باید چه بکنند و بنابراین خسارات ناشی از آن نیز کاهش می یابد. مسئولین موظف هستند در زمینه های مختلف سطح دانش و آگاهی های مردم را ارتقا دهند و آن ها را از نتایج انجام دادن یا ندادن هر کاری مطلع سازند که در نتیجه آن، تعداد آتش سوزی ها به حداقل می رسد.
در زمینه چگونگی ساخت خانه ها (انتخاب محل خانه ، نوع طراحی ، جنس مصالح ، دقت در ساخت)به مردم آموزش داده شود و اطلاعات لازم در اختیارشان قرار گیرد. به علاوه به مردم آموزش داده شود که قبل از فصل آتش سوزی جنگل چگونه آمادگی لازم را به دست آورند، در زمان رسیدن آتش چه باید بکنند تا هم از جان خود مراقبت و حفاظت کنند هم از دارایی هایشان. چگونگی مشارکت کردن در دوره بازتوانی به آنها تعلیم داده شود. برای آموزش دادن بچه ها، کتاب ها و سی دی های جالب و جذاب آموزشی آماده گردد.

آمادگی قبل از آتش سوزی
برای کمتر شدن آسیب ها و صدمات جانی و مالی بهترین اقدام این است در فصولی که احتمال آتش سوزی وجود دارد افراد تمهیدات و تدارکاتی در نظر بگیرند تا آمادگی لازم برای مقابله با آتش را داشته باشند. به منظور آمایش و تدارکات قبل از فصل آتش سوزی باید خانه و محیط را از هر نظر برای پذیرش آتش و مقابله با آن آماده کرد، بدین منظور باید شاخه های خشک و زاید بریده شوند و به طور مرتب برگ های خشک شده را از روی زمین جمع کنند بوته های محلی نزدیک خانه زدوده گردند.
یکی از بهترین راه هایی که از رسیدن آتش جنگل به نزدیکی خانه ها و محیط آن جلوگیری می کند این است که در راه بین جنگل و محدوده خانه ها و مسیری که در موقع آتش سوزی، آتش از آن جا می آید، وسایل و لوازم غیرقابل اشتعال مثلاً از جنس فلز قرار دهیم تا یک انفصال سوختی و شکاف در سر راه آتش ایجاد شود تا متوقف گشته و نتواند پیش آید. (ماشین چمن زنی، چنگک،..)

بایستی به تمام درها و پنجره ها و دریچه های خانه تور سیمی مناسب نصب کرد. اگر در زیر خانه بین کف آن و زمین فاصله ای وجود داشته باشد - به خاطر این که ممکن است زباله های خشک ، شاخ و برگ ها و آشغال ها در آن جا جمع شده و باعث به دام انداختن شعله های آتش و ایجاد آتش سوزی جدید که باعث سوزاندن و به آتش کشیدن خانه می شود – باید از هر گونه آشغالی زدوده شده و دور ناحیه زیر خانه حصار کشیده شود . به علاوه بایستی برگ ها ، ترکه ها و شاخه های خشک را از آبروها و ناودان ها برداشت و آن ها را تمییز کرد و به دور پیش آمدگی لبه بام حصار کشید.

 

به نقل از: http://forum.geomapia.net

افزودنی تبدیل گچ به سیمان